Tarihimizde, 1839-1840 yıllarından itibaren yaklaşık 20 yıldan oluşan değişim dönemleri yaşanmıştır. Her bir değişim dönemi de öncekinin sonuçlarından oluşmuştur. Bu dönemlerin başlangıcı Tanzimat dönemidir.
1839 da, Fransız İhtilali'nin toplumdaki etkisinin sonucu olarak; demokratikleşme fikirlerinin hayata geçirilmesi yönünde Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile Tanzimat Dönemi başlamıştır. Bu tarihten itibaren özellikle eğitim sisteminde yeni kurumlar oluşmuştur. Bu cümleden olarak, geleneksel eğitim kurumlarının yanısıra özel okullar ile azınlık okulları ve yabancı misyon okulları açılmıştır. Tabii ki buna bağlı olarak eğitim sisteminde batı etkisi vazgeçilmez olmuştur. Nihayet eğitim sistemindeki bu değişim 1856 Islahat Fermanı ile hukuki düzenlemeye bağlanmıştır.
Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile başlayan ve eğitimde batılılaşma hareketleri ile karakterize olan yaklaşık 20 yıllık dönemden sonra 1856 Islahat Fermanı ve 1860 Abdülaziz Fermanı ile yeni bir dönem başlamıştır.
Bu dönem, demokratikleşmeye yönelik siyasi kuruluşlar ile günümüze kadar uzanan kamu kurum ve kuruluşlarının kurulduğu ve başta azınlık hakları olmak üzere kişi hak ve özgürlüklerinin hukuki düzenlemelere bağlandığı bir dönem olarak görülmektedir. Ayrıca dönemin özelliğine uygun olarak meşrutiyetin kabulü yönünde hareketler olmuş, ülkenin elitleri meşruti monarşiyi kabul etmek şartıyla İkinci Abdulhamit'in tahta geçmesini sağlamışlardır. Nitekim, bu dönemde, Meşruti Monarşi'ye geçilmesini de içeren 1876 tarihli Kanuni Esasi kabul edilmiştir. Ne var ki, Meşrutiyet'e geçme şartıyla padişah olan ve Kanuni Esasi'yi bu sebeple kabul eden İkinci Abdulhamit Osmsnlı Rus Savaşı sebebiyle Meclisi feshetmiş ve 1879-1880 den itibaren bir kesinti dönemi başlamıştır.
1900 lü yılların başlarına kadar sürecek olan bu dönem, toprak kaybı, Balkan ülkelerinin bağımsızlıklarını kazanması ve ekonomik gelişmeleri etkileyecek olan düyunu umumiyenin kurulması ile karakterize olmuştur. Bu dönemde, o zamana kadar yakın olunan Fransa ve İngiltere'den uzaklaşılmış, Almanya ile yakınlaşılmıştır. Nitekim bu dışpolitika değişikliği, bir sonraki dönemde özellikle Birinci Dünya Savaşındaki birlikteliklerin belirleyicisi olmuştur. Nihayet, İkinci Abdulhamit'in mutlak otoritesi ile karakterize olan yaklaşık 20 yıllık bu dönem 1900 şehrin başına kadar sürmüştür.
1900 lü yıllarla başlayan yine yaklaşık 20 yıllık dönemde, başta Ermeni Taşnak Partisi'nin terör faaliyetleri olmak üzere, Balkan halklarının terör faaliyetleri, Yemen ve Mısır gibi yerlerdeki ayaklanmalar, İkinci Abdulhamit'in tahttan indirilmesine sebep olan ve esasen bir darbe niteliğindeki 31 Mart Vakıası ve nihayet Birinci Dünya savaşı, işgaller ve işgale direnişler yaşanmıştır. Bu dönem; terör, ayaklanma ve savaşlar dönemidir.
Bu dönemin sonunda 1920 yılında T. B. M. M. nin açılmasıyla, rejim değişikliği dönemi başlamıştır. Bu dönem Cumhuriyet Rejimi'ne geçiş ve Cumhuriyet Rejimi'nin kurumsallaşması dönemi olarak karakterize olmuştur. Cumhuriyetin kabulü ve Cumhuriyet ilke ve inkılapları ile Lozan Anlaşması gibi uluslararası anlaşmalar bu dönemin karakteristiğidir. Ayrıca bu dönem, rejim değişikliği, Cumhuriyet Rejimi'nin ilkelerinin yerleşmesi bakımından ve dünya konjonktürünün de sonucu olarak tek partili bir dönem olmuştur.
1940 lara gelindiğinde, tek parti olan CHP içinde çeşitli konularda muhalefet oluşmuş, zamanla bu muhalefet cepheleşmiş ve nihayet çok partili hayata geçiş dönemi başlamıştır. Bu dönemde, ilk çok partili seçim olan 1946 seçimleri yapılmış ve 1950 de muhalefet seçim kazanmıştır. 1940 lı yıllarda başlayan ve çok partili demokrasi dönemi olarak belirginleşen bu dönem 1960 darbesi ile yeni bir döneme evrilmiştir.
Özgürlükçü özelliği ile belirginleşen ve birçok demokratik kurumu hayata geçiren 1961 Anayasası ile karakterize olan bu dönem soğuk savaş ve soğuk savaşın sonucu olan hareketlerle; dünyadaki gelişmelerin ve dış politikanın belirleyici olduğu ve yine aynı sebeplere dayanan kamplaşmaların ve buna bağlı çatışmaların yaşandığı bir dönem olmuştur.
Bu dönem, 1980 askeri darbesi ile sona ermiş ve yeni bir dönem başlamıştır. Bu yeni dönem de 1982 Anayasası ile karakterize olmuş, siyasi kısıtlamalar ve yasaklar; önceki dönemde yaşanan çatışmalara tepki niteliğindeki düzenlemeler, soğuk savaşın sona ermesi ve ABD nin dünyada tek etkili güç haline dönüşmesi; ABD nin Ortadoğu politikalarının gereği olarak gördüğü ılımlı İslam anlayışı bu dönemde ülkemizde belirleyici olmuştur. Özellikle, tarikat ve cemaat gibi din eksenli oluşumlar gelişmek için geniş bir alan bulmuşlardır. Tabii ki bundan kaynaklanan ve özellikle laiklik ilkesi yönğnden toplumsal tereddüt ve çatışmalar oluşmuştur. Ayrıca bu dönem, ülkemiz bakımından ekonomi alanında dünya ile entegre olma dönemi olmuştur. Tabii ki bunun sonucu olarak ülkemiz "ekonomik kriz" kavramıyla tanışmıştır.
Nihayet, din eksenli oluşumların gelişme alanı bulması, bundan kaynaklanan çatışmalar ve ekonomik kriz; bunun tarafı olan siyasi oluşumların gücünü kaybetmesine; buna karşılık din eksenli oluşumların güç kazanmasına sebep olmuştur. Bunun sonucu olarak, 2001-2002 den itibaren yeni bir dönem başlamıştır. Bu dönemin karakteristiği din eksenli oluşumların, siyasette, devletin kurumlarında ve ekonomide nerdeyse mutlak güç haline gelmesidir. Bu durum bir yandan uzun bir siyasi iktidar dönemi yaşanmasına imkan vermiş, bir yandan da din eksenli oluşumların kendi aralarında çatışmalar yaşamalarına sebep olmuştur. Ayrıca bu dönemde ilk kez, batılılaşma süreci ile oluşan batılı elitleri, siyasette ve devlet kurumlarında etkisiz hale gelmişlerdir.
2022-2023 itibariyle ülkemizde yeni bir dönem başlayacaktır. Bu dönemin karakteristiğini, önceki dönemde etkili olan din eksenli oluşumların toplum tarafından eskisi kadar kabullenilmemesi ve hatta dışlanması; ekonomi yönetimindeki önemli hatalar ve en önemlisi dünyadaki, 1900 lü yılların başındaki gibi gelişen değişim belirleyecektir. Dolayısıyla 2023 seçimlerinin kazananı kim olursa olsun bu değişim yaşanacak veya bir iki yıl içinde tekrar seçim olacaktır.
İsmet Sayhan
